Iedereen kent de Franse Résistance of de partizanen in Joegoslavië. De geschiedenis van het Poolse verzet is minder bekend, ondanks het feit dat juist in Polen de best georganiseerde ondergrondse verzetsbeweging bestond waarin honderd duizenden mensen actief aan deelnamen.
Verbond van Hitler met Stalin
Op 23 augustus 1939 wordt in Moskou tussen het Derde Rijk en de Sovjetunie een non-agressiepact getekend, het Ribbentrop-Molotov pact. Een geheime clausule in dit pact bevat de bepalingen dat beide agressoren Polen opdelen in twee invloedssferen, waardoor Polen tussen Sovjet Rusland en Duitsland langs de Wisła rivier wordt opgedeeld.
Op 1 september 1939 valt Duitsland Polen binnen en op 17 september valt, zonder aankondiging, het Rode Leger Polen vanuit het oosten aan. Op heel het Poolse grondgebied wordt hevig gevochten en de Poolse regering wijkt uit naar Londen. Op 28 september wordt in de plaats Brześć een gezamenlijke “overwinningsparade” georganiseerd door het Duitse en Sovjet leger.
Na de inname van Polen door de Duitser en Russen in september 1939 houdt de Poolse overheid, onderwijs en rechtspraak op met bestaan. De Poolse pers wordt niet meer uitgegeven. Opgemerkt dient te worden dat gedurende de gehele bezetting van Polen geen enkele vertegenwoordiger van de Poolse overheid of overheidsinstanties collaboreerde met de bezetters.
Wat was de Poolse Ondergrondse Staat?
Als oprichtingsdatum van de POS wordt algemeen 27 september 1939 beschouwd.
De Poolse Ondergrondse Staat werd geleid door de Poolse regering in ballingschap: de president, de regering, de Opperbevelhebber en hun vertegenwoordigers ter plaatse in bezet Polen.
De Ondergrondse Staat bestond uit twee takken – een civiele tak en een militaire tak. Het ondergrondse parlement vertegenwoordigde de grootste politieke stromingen: De Volkspartij, de Poolse Socialistische Partij, de Nationale Partij en de Arbeiderspartij. De belangrijkste taak van de civiele tak was om de continuïteit van de overheidsinstanties te behouden en te zorgen voor een eventuele terugkeer naar de macht na beëindiging van de oorlogshandelingen.
De hoofdtaak van de Poolse Ondergondse Staat was het voorbereiden voor en uitvoeren van een succesvolle algemene opstand. Daarom was een grote rol weggelegd voor militaire training en tevens – de logistieke ondersteuning.
Inlichtingen en spionage
Ongeveer 44 proc. van alle inlichtingen die de Britse inlichtingendienst tijdens de Tweede Wereldoorlog ontving was afkomstig van Poolse geheim agenten. Alleen al in 1943 stuurde de Polen meer dan 10 duizend significante berichten naar de Britten. Medio 1943 beschikte de Poolse inlichtingendienst over 30 spionagenetwerken in de bezette en neutrale Europese landen van Europa.
De V2 raket lanceerinrichting in Peenemünde (Duitsland). Dankzij informatie verstrekt door de Poolse inlichtingendienst konden de geallieerden deze plek op 17 augustus 1943 bombarderen.
De ondergrondse pers
De terreur van de bezetter werd bestreden met een buitengewoon intensieve informatie en propaganda campagne. Het aantal clandestiene kranten steeg gestaag, van ongeveer 50 in 1939, meer dan 200 in 1940 en meer dan 600 in 1944. Dit is de grootste verzameling clandestiene pers in bezet Europa, waar in totaal ongeveer 1500 clandestiene kranten werden uitgegeven. De hoeveelheid gedrukte pers varieerde van enkele exemplaren tot 43 duizend exemplaren, afhankelijk van de gebruikte drukpersen. De gemiddelde totale oplage bedroeg tegen de 200 duizend exemplaren, waarvan ieder exemplaar door vele personen werd gelezen.
Gewapende strijd
Praktisch gedurende de hele bezetting vonden er gewapende acties plaats. Tot de bekendste gewapende acties van de Armia Krajowa (Thuisleger) behoorde de liquidaties van hoge officieren van de Duitse inlichtingendiensten verantwoordelijk voor de repressies en terreur in bezet Polen. Bruggen werden opgeblazen en gevangenen werden bevrijdt.
De grootste militaire operatie van de Poolse Ondergrondse Staat was de Opstand van Warschau op 1 augustus 1944, met als doel het zelfstandig bevrijden van de hoofdstad van de Duitse bezetter.
Geheim onderwijs
De Duitsers deden niet geheimzinnig over hun plannen met betrekking tot de Poolse bevolking. Het ging niet alleen over het veroveren van territorium maar ook over de vernietiging van de Poolse cultuur en de Poolse bevolking. Een onderdeel van het plan voor de biologische vernietiging van de Poolse bevolking was de maximale beperking van de onderwijsmogelijkheden voor de Poolse jeugd. Heinrich Himmler zei – (...) voor de Poolse bevolking in het oosten mogen geen scholen bestaan met een niveau dat hoger is dan 4 jaar basisschool. Het doel van deze scholen is uitsluitend het aanleren van eenvoudige rekenvaardigheden, tellen tot maximaal 500 en schrijfvaardigheden beperken tot het schrijven van je eigen naam. Voorts dient aangeleerd te worden dat het een Goddelijk gebod is om uitsluitend de Duitsers te gehoorzamen. De Duitsers, eerlijk, hardwerkend en betrouwbaar. Leesvaardigheden lijken mij niet van belang..
Het geheime, ondergrondse onderwijs begon in 1940 al met functioneren. In heel Polen gingen 1,5 miljoen kinderen naar een geheime onderwijsinstelling. In de laatste jaren van de bezetting volgden meer dan 100 duizend jongeren een geheime middelbare schoolopleiding. Tientallen duizenden studenten volgden een opleiding aan een geheime hogere onderwijsinstelling. De docenten en de leerlingen wisten dat, bij ontdekking van het geheime onderwijs, zij naar de gevangenis of concentratiekamp werden gestuurd. Dit gold ook voor de bewoners van de woningen waar de geheime lessen plaatsvonden. 8500 Poolse docenten werden gedood of bezweken in de kampen in de jaren 1939-1945.
Hulp aan Joden
Op 10 december 1942 stuurde de Poolse regering in ballingschap een bericht naar alle geallieerde landen, betreffende de massale uitroeiing van de Joodse bevolking in bezet Polen. Deze informatie kwam onder andere van de rapporten die opgesteld werden door de Poolse koerier Jan Karski, vertegenwoordiger van de Poolse regering in ballingschap en ooggetuige van de Holocaust. De verwachte reactie van de vrije wereld – een muur van stilte.
Binnen de Armia Krajowa werden teneinde Joden te redden desbetreffende structuren opgericht en de Raad voor hulp aan Joden („Żegota”). Naast het organiseren van onderduikplekken voor Joden werd ook geld gegeven aan Joodse organisaties (de „Bund”, en het Joodse Nationale Comité). Zoals geschiedschrijvers en kenners aangeven was voor het succesvol laten onderduiken van 1 Jood de hulp nodig van tientallen en soms honderden personen.
Jan Karski. Lees zijn boek Mijn bericht aan de wereld (Nederlandse vertaling in 2011).
Het plan voor de heropbouw van het land
De Poolse Ondergrondse Staat was een fenomeen op Europese schaal en zelfs wereldschaal, gelet op de uitstekend georganiseerde ondergrondse structuren, die aanwezig waren in het hele bezette gebied van de Tweede Poolse Republiek en de aard en schaal van de uitgevoerde verzetsacties. De POS was, naast de actieve strijd tegen de bezetters, ook bezig met het op grote schaal voorbereiden voor de “overgangsfase” (de algemene opstand) en de periode na de oorlog. Administratieve afdelingen van de POS planden voor een heropbouw van het economische en sociale leven voor 10 jaar na het einde van de oorlog.
Het proces van de “Zestien”
Het einde van de Poolse Ondergrondse Staat vond plaats toen de Sovjets 16 leiders van deze staat arresteerden. De arrestatie van deze buitengewone Polen door de Sovjet contra-inlichtingendienst vond plaats op 27 maart 1945. Onder het voorwendsel dat ze uitgenodigd werden voor gesprekken werden zij gekidnapt en naar Moskou gestuurd. Na maanden van verhoren werden zij in een showproces, volgens Sovjet voorbeeld, met een openlijke verachting van alle internationale wetten, berecht. Aangeklaagd voor sabotage en strijd tegen het Rode Leger werden zij tot lange gevangenisstraffen veroordeeld, waarvan velen het niet overleefden.
De Poolse Ondergrondse Staat hield op met bestaan, maar dat betekende niet het einde van de gewapende strijd tegen de nieuwe bezetter.
Lees verder over de Verdoemde Soldaten
