“ Vanaf mijn peuterjaren leerde ik moeilijkheden overwinnen. Ik heb geen spijt van wat ik in mijn leven heb meegemaakt. Als mij werd opgedragen het opnieuw mee te maken, zou ik geen moment aarzelen en het opnieuw doen” - gen. Stanisław Sosabowski.
Hij was één van de moedigste Poolse militaire bevelhebbers maar hij kreeg niet dezelfde erkenning die andere Poolse generaals ten deel viel: Anders, Sosnkowski of Maczek. Hij mocht zijn rehabilitatie tijdens zijn leven niet meemaken. De Nederlandse regering besloot op 9 december 2005 om de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade, voor de inzet in de Slag om Arnhem onder leiding van Generaal-Majoor Stanisław Sosabowski, de Militaire Willems-Orde toe te kennen. Generaal Sosabowski werd postuum onderscheiden met de Bronzen Leeuw. Op 11 november 2018 heeft president Andrzej Duda hem postuum de Orde van de Witte Adelaar toegekend, de hoogste Poolse staatsonderscheiding.
Een moeilijk jeugd
Hij kwam uit een arm gezin, zijn vader werkt bij de spoorwegen en overleed helaas op jonge leeftijd. De toekomstige generaal herinnert de moeilijke jaren van zijn vroege jeugd als volgt: - In februari was het verschrikkelijk koud. Tijdens de schoolpauzes speelden de jongens op de binnenplaats of in de gangen. Ik stond ook op de gang, koud en verkreukeld. Voor mij stond onze godsdienstleraar, Fr Prof Andrzej Nogaj. Hij vroeg waarom ik geen jas aandoe aangezien het zo koud is. Ik vertelde “Professor, pastoor, ik heb geen jas. Hoe ga je dan naar school? – hoorde ik. Ik ren – was mijn antwoord”.
De Eerste Onafhankelijke Parachutistenbrigade
Gen. Stanisław Sosabowski werd vooral beroemd als oprichter en commandant van de enige Poolse luchtlandingseenheid. – de Eerste Onafhankelijke Parachutistenbrigade. Deze brigade was oorspronkelijk bedoeld om ingezet te worden in Polen ter ondersteuning van de Armia Krajowa (Home Army) tijdens de bevrijding van Polen. Een significant deel van de soldaten van de brigade waren opgeleid als de legendarische Cichociemny, geheim agenten die gedropt werden in bezet Polen.
Toen de generaal in 1943 het aanbod kreeg van de Britten om het bevel te voeren over een Britse parachutistendivisie, waaraan de Poolse brigade toegevoegd zou zijn, weigerde hij dit. Hij wilde zich niet aansluiten bij een Britse divisie omdat hij zijn brigade als een zelfstandige Poolse eenheid zag die nadrukkelijk bedoeld was om ingezet te worden in Polen. Echter, toen de invasie van de geallieerden in Frankrijk op 6 juni 1944 plaatsvond werd het besluit genomen om de Eerste Onafhankelijke Parachutistenbrigade onder Brits bevel te plaatsen.
De Britten weigerden om zelfs een deel van de brigade naar de Poolse hoofdstad over te brengen. De Eerste Onafhankelijke Parachutistenbrigade kreeg het bevel om deel te nemen aan operatie “Market Garden” in Nederland, hetgeen de grootste luchtlandingsoperatie tijdens de Tweede Wereldoorlog was.
De Polen werden gedwongen om de landen bij Arnhem, waar de Duitsers een militair overwicht hadden. De opdracht van de brigade van Sosabowski bleek onuitvoerbaar. De generaal had het operationele plan vooraf bekritiseerd in de geallieerde staf. Hij kreeg gelijk en de verliezen aan geallieerde zijde waren enorm.
Op 9 november 1944 werd, onder geallieerde druk, generaal Sosabowski door president Władysław Raczkiewicz ontheven van zijn bevel over de Eerste Onafhankelijke Parachutistenbrigade. Hij deed geen moeite om generaal Sosabowski te verdedigen tegen de Britse verwijten. Generaal Stanisław Sosabowski ontving voor zijn strijd in Driel en Arnhem alleen het Strijderskruis. Niet gewaardeerd voor de Poolse overheid en de geallieerden, vernederd in de ogen van zijn soldaten, werd hij overgeplaatst naar een functie als inspecteur van opleidings- en bewakingsteenheden. Het was een klap in het gezicht van de moedige patriot, die zich met zeer veel overgave had ingezet voor de Poolse zaak.
Willemsorde voor Poolse Parachutisten van generaal Sosabowski in 2006
In ballingschap
Op 27 december 1944 verhuisde Stanisław Sosabowski naar Londen, waar hij de functie van inspecteur uitoefende tot het moment dat de Poolse strijdkrachten in het Westen ontbonden werden. In februari 1946 volgde de volgende vernedering. De communisten erkenden de Poolse soldaten die in het Westen hadden gestreden niet. Het Poolse leger in het Westen werd in 1948 in Engeland gedemobiliseerd. Gelukkig kon hij zijn vrouw en zoon uit Polen halen, zijn zoon Stanisław Janusz die als arts en luitenant met bevel over het peloton “Stasinek” in de Opstand van Warschau had gevochten en blind raakte.
In ballingschap richtte generaal Sosabowski de Vereniging van Poolse Parachutisten op, in welk kader hij contacten onderhield met zijn voormalige soldaten, bijeenkomsten organiseerde en boeken uitgaf. Naast deze activiteiten werkte hij in een fysiek zwaar beroep om zijn zichzelf, zijn vrouw en zijn zieke zoon te onderhouden. Hij werkte als magazijnbediende in een fabriek van elektrische motoren en televisies.
Hij overleed op 25 september 1967 aan een hartaanval in Londen. Twee jaar later werd zijn as, loyaal als bevelhebber van zijn soldaten, conform de wens van de generaal, overgebracht naar de Militaire Begraafplaats Powązki in Warschau.
Koning Willem-Alexander bij herdenking 70 jaar Operatie Market Garden in Driel in 2014. Tekst op monument:'SURGE POLONIA'. ('Polen verrijs')
Orde van de Witte Adelaar
Op 11 november 2018 hebben 25 vooraanstaande Polen postuum de hoogste staatsonderscheiding ontvangen, de Orde van de Witte Adelaar. Deze wordt toegekend door de President van de Republiek Polen voor militaire en civiele bewezen diensten. Een van de ontvangers dit jaar van deze onderscheiding is generaal Stanisław Sosabowski.
De Orde van de Witte Adelaar kan postuum worden toegekend aan een vooraanstaand persoon, maar niet met terugwerkende kracht. Wij wilden dit uitzonderlijke jaar, waarin wij het herwinnen van 100 jaar onafhankelijkheid van Polen vieren, een uitzondering maken en 100 jaar terug in de tijd gaan, een blik werpen op het Poolse publieke leven en zien (…) wie op die achtergrond daadwerkelijk een vooraanstaand persoon was en wie geen Orde van de Witte Adelaar had ontvangen – zei President Andrzej Duda.
Zie ook:
Cora Baltussen, moeder van de brigade
Cora Baltussen vocht tot haar dood voor erkenning voor de Poolse veteranen. Foto: Polen in Beeld.
