Jerzy Franciszek Kulczycki (ca. 1640 – 1694), tolk en vertaler Turks van de Oostelijke Handelscompagnie, heeft geschiedenis geschreven in Polen en Oostenrijk als de heldhaftige boodschapper uit het in 1683 belegerde Wenen en als oprichter van het eerste café!
Boodschapper tijdens beleg van Wenen in 1683
Zoals uit historische bronnen blijkt beschouwde Kulczycki zichzelf als een “geboren Pool”, afkomstig uit “de vrije stad Sambor, onderdeel van de Poolse kroon”. Over de jeugd van Kulczycki is eigenlijk niets bekend behalve dat hij vanuit Siberië naar Wenen kwam. Buiten Turks sprak hij ook Hongaars en daarom werkt hij als vertaler voor de vereniging van Weense kooplieden voor handel met het Oosten. Tijdens de belegering van de keizerlijke hoofdstad, die in juli 1683 begon, en na een strijd van vijf weken – verkleedde Kulczycki zich, overeengekomen met de burgemeester en de opperbevelhebber, graaf Starhemberg, als Turks soldaat en in de vroege avond van 13 augustus ontsnapte hij uit de omsingelde stad om hulp te vragen. Zonder problemen passeerde hij de Turkse legerkampen en laat in de avond op 15 augustus kwam hij aan bij de Lotharingse prins Karel V, met wiens schriftelijk antwoord hij dezelfde route terugging. Deze actie bezorgde hem roem en rijkdom: hij ontving het ingezetenschap van Wenen en plek om een huis te bouwen op de plek van het huidige kleine paleis van de bisschop; voorts werd hij benoemd tot vertaler Turks in dienst van de keizer. Keizer Leopold verordonneerde dat hij 20 jaar geen belastingen hoeft te betalen en dat hij vrij was in het kiezen van een beroep.
Kamelenvoer of.... koffie?
Koning Jan III Sobieski wilde de boodschapper belonen en hij mocht kiezen welk deel van de oorlogsbuit hij wilde hebben. Tot verbazing van iedereen interesseerde Kulczycki zich niet voor zakken met goud, of kostbare textiel, maar koos ca. 300-500 zakken met koffie. Hij had geluk dat ze niet eerder waren weggegooid omdat men dacht dat het kamelenvoer was. De Turken waren de eersten die koffie roosterden en het zeer populair maakten. In de 17e eeuw waren ongeveer 600 koffiehuizen in Istanboel en de jaarlijkse consumptie van koffie was meer dan 1000 ton koffiebonen per jaar. Het is was dus niet gek dat ze koffie meenamen tijdens hun militaire campagnes.
Eerste café in Wenen “Onder de Blauwe Fles”
Kulczycki maakte goed gebruik van de met koffiebonen gevulde zakken en opende het eerste Weense koffiehuis aan de Domgasse 6. Aanvankelijk was de bittere drank niet bepaald een succes. Het lot wijzigde toen de slimme Pool honing en slagroom toevoegde. Volgens de overlevering serveerde Kulczycki de koffie verkleed in een Turks gewaad en met koekjes in de vorm van een halve maan. Koffie had vele liefhebbers maar ook tegenstanders, zoals prins Saint-Simone, die zei dat koffie modder is voor het uitschot.Kulczycki opende na een jaar een nieuw koffiehuis op het Stephansplatz in het “Slijpershuis”. Zijn derde koffiehuis is het tot op vandaag beroemde “Onder de Blauwe Fles” koffiehuis. Na verloop van tijd werd Wenen de koffiehoofdstad van de wereld en onze landgenoot de beschermheer van die koffiehuizen.
De bewaard gebleven portretten van Kulczycki verbeelden hem altijd in een Turks gewaad, met een hoorn in de hand en een buidel rond zijn middel.
Reeds in de 19e eeuw erkenden de inwoners van Wenen de verdiensten van Kulczyckii en vernoemden een van straten naar hem. Hoewel hij slechts 52 jaar heeft geleefd, slaagde hij er niet alleen in om bij te dragen aan de overwinning van Sobieski in Wenen, maar hij heeft ook de eeuwige dankbaarheid van de mensen voor het populariseren van een uitzonderlijk drankje dat koffie is. Het is voornamelijk om deze reden dat hij nog herinnerd wordt. Hij kreeg een standbeeld niet alleen in zijn geboortestad Kulczyce en in Wenen, maar ook in 2013 in Lwów, waar het standbeeld geïnspireerd was door een ander standbeeld van hem in het koffiemuseum in Port Island (Japan).
