Dankzij zijn lange geschiedenis en zijn rijke handselsverleden, kan Gdansk bogen op een unieke hoeveelheid historische gebouwen en locaties. Bovendien bevinden deze zich allemaal op wandelafstand van elkaar.
Lange Straat en Lange Markt
De Lange Straat (Ulica Dluga) en Lange Markt (Dlugi Targ) liggen in het hart van Gdansk en vormen samen de zogeheten Koninklijke Route (Trakt Królewski). Het is zonder twijfel een van de allermooiste straten van de stad. Hier woonden de rijkste patriciërs en vrijwel elk pand aan de route heeft een interessant verhaal te vertellen. De oudst bewaarde huizen dateren uit de Middeleeuwen, maar de meeste zijn van recenter datum. De gebouwen aan de Lange Straat zijn typisch voor Gdansk en kenmerken zich door hun rijkelijk gedecoreerde gevels, voorzien van familiewapens, allegorische figuren en silhouetten van legendarische helden. De belangrijkste seculiere gebouwen, het Stadhuis en Artushof (Dwór Artusa) zijn gelegen aan de Lange Markt.
Hooglandse Poort
De Hooglandse Poort (Brama Wyzynna) werd in 1588 gebouwd en vormde de westelijke toegang tot de binnenstad van Gdansk. Hij ligt aan het begin van de Koninklijke Route, die via de Lange Straat (Ulica Dluga) en de Lange Markt (Dlugi Targ) naar de Groene Poort (Brama Zielona) voert. De Hooglandse Poort is gebouwd in Renaissancestijl. De ornamenten aan de poort zijn aangebracht door de in Mechelen geboren beeldhouwer en architect Willem van den Blocke, de vader van Abraham van den Blocke, die zoveel gebouwen in Gdansk ontwierp.
Gouden Poort
De tussen 1612 en 1614 in Renaissancestijl gebouwde Gouden Poort (Zlota Brama) werd ontworpen door Abraham van den Blocke. Hij vormt de tweede poort op de Koninklijke Route. De acht stenen sculpturen de dakrand versieren – vier aan elke kant van het gebouw – werden in 1648 toegevoegd en zijn een ontwerp van Piotr Ringering. Ze vormen een allegorische verbeelding van de deugden van de burgers van Gdansk. De beelden die uitkijken op de Lange Straat symboliseren: Wijsheid, Rechtvaardigheid, Mededogen en Eensgezindheid. Die vier met uitzicht op de Hooglandse Poort zijn: Vrede, Vrijheid, Welvaart en Faam.
Groene Poort
De Groene Poort (Brama Zielona) is misschien wel de meest imposante van alle poorten van Gdansk. Hij werd tussen 1568 en 1571 gebouwd in een Nederlandse variant van de zogeheten Maniëristische stijl gebouwd. Dat was een op de Italiaanse kunst gebaseerde bouwstijl, die populair werd na de hoogrenaissance. Het was de bedoeling van de bouwers (Regnier uit Amsterdam en Hans Kramer uit Dresden) dat de Groene Poort zou fungeren als koninklijke residentie voor bezoekende monarchen die in Gdansk op bezoek kwamen. Helaas werd het gebouw slechts eenmaal voor een dergelijk doel gebruik, namelijk toen de kersverse Poolse koningin Marie Louise Gonzaga in 1646 kort in Gdansk verbleef, onderweg van haar geboorteland Frankrijk naar koning Ladislaus IV, met wie ze het jaar daarvoor met de handschoen was getrouwd. Tegenwoordig huisvest de Groene Poort het Nationaal Museum, alsook het kantoor van Lech Walesa.
Neptunusfontein
De Neptunusfontein staat al sinds 1633 voor de gevel van de Artushof en geldt samen met de Kraanpoort als hét symbool van Gdansk. Het beeld en de fontein waarop het staat werden ontworpen door de Vlaamse architect Abraham van den Blocke. Een eeuw later voegde Johann Karl Stender in Rococostijl een reeks zeeschepsels aan het ontwerp toe. Volgens een legende was Neptunus de ‘uitvinder’ van het beroemde Goldwasser, de bekende kruidenlikeur van Gdansk, die goudschilfers bevat. De zeegod zag met lede ogen toe hoe mensen voortdurend goudstukken in zijn fontein gooiden, in de hoop zo geluk af te dwingen. Op een dag werd het hem te gortig en sloeg hij met zijn drietand zó hard in het water dat alle goudstukken verpulverden. Zo ontstonden de goudvlokjes die thans blinken in de smakelijke maar koppige kruidenlikeur.
Stadhuis van de Hoofdstad
Het Stadhuis van de Hoofdstad werd eind dertiende, begin veertiende eeuw gebouwd, maar een brand in 1556 richtte veel verwoestingen aan. Wie goed kijkt treft dan ook bouwstijlen uit verschillende perioden aan. De Nederlands-Maniëristische bouwstijl van de gevel weerspiegelt de welvaart en status die Gdansk genoot. Veel elementen van de interieurs, die vroeger in heel Europa beroemd waren, zijn bewaard gebleven. De statigste ruimte in het gebouw is de zogeheten Rode Zaal. Het plafond van deze ruimte is versierd met 25 symbolische afbeeldingen, geschilderd door Izaac van den Blocke (broer van Abraham, zoon van Willem). De toren van het Stadhuis bevat een carillon dat een nauwkeurige replica is van het zeventiende-eeuwse origineel. Het gebouw huisvest thans het Historisch Museum.
Stadhuis van de Oude Stad
Aanvankelijk bestond Gdansk uit twee onafhankelijk van elkaar opererende steden: de Hoofdstad en de (ondanks de naam iets minder oude) Oude Stad. Beide hadden hun eigen stadsbestuur en dus ook hun eigen stadhuis. Het Stadhuis van de Oude Stad werd aan het eind van de veertiende gebouwd, maar het huidige gebouw – ontworpen door de Vlaming Antoon van Obberghen – stamt uit de late zestiende eeuw. Hier was de befaamde astronoom (en bierbrouwer) Jan Hevelius (1611-1687) werkzaam in diverse bestuursfuncties, waaronder burgemeester. Het interieur bevat onder meer een statige centrale hal, waarvan het plafond fraaie zeventiende-eeuwse allegorische schilderingen bevat, en een monumentale trap. Tegenwoordig huisvest het Stadhuis het Cultuurcentrum van de Baltische Zee.
Gouden Huis
Het Gouden Huis, dat overigens wit is met groene kozijnen, maar wel vergulde versieringen bevat, is een van de mooiste huizen van Gdansk. Het werd in 1609 gebouwd voor Jan Speyman, burgemeester van de stad en daarnaast een welvarend handelaar die de kunsten een warm hart toe droeg. Het huis werd ontworpen door Abraham van den Blocke, die ook verantwoordelijk was voor een deel van de geveldecoraties. Het verhaal gaat dat er in de gangen van het kapitale pand soms een merkwaardige, verlichte gestalte wordt waargenomen. Het zou de geest zijn van Jan Speemans echtgenote Judyta, die rondwarend de woorden fluistert die – in zeventiende-eeuws Nederlands – ook op de gevel zijn te lezen: ‘Thue recht und scheve niemand’ (‘Doe recht en vrees niemand’).
Kraanpoort
De Kraanpoort (Zuraw) is ongetwijfeld het meest markante bouwwerk van Gdansk en welbeschouwd het symbool van de stad. Hij werd halverwege de vijftiende eeuw gebouwd. Behalve als toegangspoort tot de stad, diende hij ook om zware goederen in en uit schepen te takelen. Twee grote raderen van vijf meter doorsnee, voorbewogen door mannen die erin liepen, zorgden door de aandrijving. Zo konden gewichten tot 2000 kilo worden getakeld. Tegenwoordig vorm deze historische havenfaciliteit een fraaie achtergrond voor het Nationaal Maritiem Museum. Klik hier voor een virtuele rondleiding.
Mariabasiliek
De Kerk van de Gezegende Maagd Maria, oftewel Mariabasiliek (Bazylika Mariacka), is de grootste uit baksteen vervaardigde kerk ter wereld. De basiliek is tussen 1343 en 1502 in verschillende fasen tot stand gekomen. Het interieur bevat veel bijzondere kunstwerken uit de Middeleeuwen en in Barokstijl. Hoogtepunten zijn een stenen Piëta uit ongeveer 1410, een kopie van Het Laatste Oordeel van Hans Memling, een astronomische klok, gebouwd door Hans Düringer, en het hoofdaltaar. De kerk is 105 meter lang en de gewelven bevinden zich 19 meter boven grondniveau. De hoofdtoren heeft een hoogte van ruim 77 meter. Bovenin bevindt zich een galerij vanwaar bezoekers een panoramisch beeld over de stad hebben. Om deze te bereiken moeten er echter wel eerst 400 traptreden worden beklommen!
Mariastraat
De Mariastraat (Ulica Mariacka) is een van de mooiste straten van Gdansk. Hij voert van de Mariabasiliek naar de Lange Kade (Dlugie Pobrzeie) de Middeleeuwse Mariapoort (Brama Mariacka). Het karakteristieke straatje is geplaveid met kinderkopjes en wordt aan weerszijden omzoomd door fraai gedecoreerde huizen die ooit werden gebouwd voor rijke handelaren en goudsmeden. De straat is altijd een inspiratiebron geweest voor schilders en schrijvers, en is veelvuldig gebruikt als filmlocatie. Er bevinden zich talrijke amberwinkeltjes in de Mariastraat.
Groot Wapenhuis
Het gebouw oogt als een rij deftige herenhuizen, maar eigenlijk is het gewoon als opslagruimte ontworpen. Maar wel in de vroege zeventiende eeuw, toen Gdansk rijk was en ook voor opslagruimten een toparchitect in de arm werd genomen: Antoon van Obberghen, die ook het Stadhuis van de Oude Stad ontwierp. Ooit puilde het Groot Wapenhuis (Wilka Zbrojownia) uit van de geweren, kanonskogels en ander wapentuig. Vandaag de dag bevindt zich op de begane grond een winkelcentrum, terwijl in de andere verdiepingen de Academie voor Schone Kunsten is gevestigd.
Sint Nicolaaskerk
De Sint Nicolaas is de oudste kerk van Gdansk: hij gaat terug tot de twaalfde eeuw. Het was de enige kerk die niet werd beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog. De kerk is in gotische stijl gebouwd, maar het interieur stamt uit de barok. Door de eeuwen heen is de Sint Nicolaaskerk het domein geweest van de Dominicanen. In 1260 gaf paus Alexander IV de orde het recht festiviteiten te houden. Dit was de aanzet tot het ontstaan van de Sint Dominicus Markt, die nog altijd elk jaar in augustus wordt gehouden.
