Het is het jaar 1920, het Rode Leger, met meer dan een miljoen troepen onder bevel van Mikhail Tuchaczewski rukt op uit twee richtingen in de richting van Warschau, dat grotendeels is verlaten door de diplomatieke vertegenwoordigingen van alle landen buiten Apostolisch Nuntius Achille Ratti (later paus Pius XI). Het doel: de verovering van Polen en de uitbreiding van de communistische revolutie in Duitsland en in de overige Europese landen. Het gemobiliseerde Poolse leger telde destijds 950 duizend troepen (aangevuld met een vrijwilligersleger van 100 duizend man, voornamelijk jongeren en ouderen). Een jonge Franse officier, Charles de Gaulle, die samen met een honderdtal andere officieren naar Polen was gezonden om het Poolse leger te trainen, was ooggetuige van de gebeurtenissen.
De historische significantie van de Slag bij Warschau wordt nog steeds niet op waarde geschat, zowel in Polen als in West Europa. De Britse ambassadeur in het vooroorlogse Polen - lord Edgar D'Abernon noemde het al in de titel van zijn boek "De achttiende meest beslissende veldslag in de wereldgeschiedenis”. In een van de in augustus 1930 gepubliceerde artikels schreef hij: "De moderne geschiedenis van de beschaafde wereld kent weinig gebeurtenissen met een grotere betekenis dan de Slag bij Warschau van 1920. Ik ken echter geen enkele gebeurtenis, die minder op waarde geschat is… Indien de Slag bij Warschau een overwinning had opgeleverd voor de bolsjewieken, dan was dat een keerpunt geweest in de geschiedenis van Europa, want het lijdt geen twijfel, dat met de val van Warschau de weg was geopend voor communistische propaganda en een Sovjet invasie van Midden-Europa”.
De achtergronden van het conflict
Toen het Duitse leger in 1918 begon met de terugtrekking uit de uitgestrekte gebieden in Wit-Rusland en Oekraïne, werden deze gebieden ingenomen door het bolsjewistische Rode Leger. De nieuwe machthebbers in Rusland beschouwden deze gebieden onderdeel van Russisch grondgebied en waren geenszins van plan deze op te geven. Tegelijkertijd begon Lenin met zijn zogenaamde „verzamelen van de landen van het voormalige rijk”, waar hij voornemens was om een nieuw politiek systeem op te leggen in deze landen en de revolutie naar het Westen te exporteren. Hij wenste aansluiting te krijgen met Oost-Pruisen, teneinde meer invloed te krijgen op de revolutie die toen gaande was in Duitsland. De volgende fase van het offensief van het Rode Leger zou de aanval in de richting van de rivieren Niemen en Bug zijn in januari en februari 1919. Deze operatie droeg de naam “Doel Wisła”.
Deze gebieden werden ook begeerd door de herlevende Poolse staat, en de Polen zagen hun herrezen thuisland binnen de grenzen van 1772. Daarom besloot staatshoofd Józef Piłsudski, om te voorkomen dat de bolsjewieken het zouden innemen om haastig geformeerde eenheden van het Poolse leger naar posities achter de rivier Bug te sturen. Hij streefde naar de oprichting van natiestaten die een verbond zouden aangaan met Polen in het oosten: Litouwen, Wit-Rusland en Oekraïne, dat bufferstaten zouden zijn die Polen van Rusland scheiden. Het Poolse leger zou de legers van die landen ondersteunen in de strijd tegen de bolsjewieken.
Aan de ene kant herleefde de Rzeczpospolita na 123 jaar opdeling, gedroomd en voor gestreden door Polen op alle fronten van de Eerste Wereldoorlog, democratisch en als deel van het Westen beschouwd. Aan de andere kant stond bolsjewistisch Rusland, bruut en meedogenloos, die haar ware doel, namelijk de wederopbouw van het Russische rijk, verborg onder de leuzen van vrijheid voor arbeiders en boeren.
Deze oorlog ging niet over grenswijzigingen, contributies of machtsverhoudingen. De bolsjewieken wilden de tegenstander vernietigen en hem in hun politieke en staatssysteem opnemen. Vandaar het unieke karakter van dit conflict dat in wezen een oorlog was tussen twee zeer verschillende beschavingen.
Lenin en Pilsudski in 1920
Spel in het oosten
Het naar het oosten oprukkende Poolse leger bezette zonder veel problemen meerdere gebieden van Litouwen en Wit-Rusland. Piłsudski was zich ervan bewust dat de situatie in het oosten vroeg of laat volledig moest worden opgelost, en dit betekende eenvoudigweg dat Rusland (zowel de roden als de witten) verslagen diende te worden en tevens de oprichting van een federatie van onafhankelijke staten geassocieerd met Polen (Litouwen, Wit-Rusland, Oekraïne). De aanval was daarom slechts een kwestie van tijd en deze werd onder meer opgehouden door de onzekere situatie aan de Pools-Duitse grens.
Aan de andere kant waren de bolsjewieken zich aan het voorbereiden om de Poolse kwestie radicaal op te lossen. In december 1919 stelde Lenin onderhandelingen voor. Tegelijkertijd gaf het Rode Leger het bevel aan de troepen om zich naar het westen te verplaatsen. Op 10 maart 1920 namen de bolsjewistische leiders in Smolensk een plan aan om Polen te verslaan. De hoofdaanval zou in de zomer van 1920 vanuit Wit-Rusland beginnen.
Ondertussen implementeerde Józef Piłsudski zijn federatieplan, waarin Oekraïne, vanwege haar potentieel, een beslissende rol zou moeten spelen. In april 1920 sloot hij een politieke en militaire alliantie met de voorzitter van het directoraat van de Oekraïense Volksrepubliek, Ataman Symon Petlura. Met deze versterking begon Piłsudski op 25 april 1920 preventief een groot offensief in Oekraïne, in een poging te anticiperen op de bolsjewistische aanval. Op weg naar Kiev begaven zich 60.000 soldaten. De geschrokken bolsjewieken gaven terrein op zonder het gevecht aan te gaan. Kiev, verlaten door de bolsjewieken, werd op 7 mei ingenomen en zes dagen later trok een gezamenlijke parade van Poolse en Oekraïense troepen door de straten.
Over het Poolse witte lijk…
De val van Kiev was een schok voor de Russen. Bolsjewistische propaganda ontketende een campagne waarin gesteld werd dat Moederland Rusland was binnengevallen door Poolse imperialisten. Alle weerbare mannen, inclusief voormalige tsaristische officieren, werden in de rangen van het Rode Leger opgeroepen. Op 26 mei begon het Russische offensief aan het Zuidoostfront. Verplaatst vanuit de Kaukasus brak het 1ste Cavalerie Leger van Semyon Budionny door de verdediging van de Poolse 13e Infanteriedivisie, die zware verliezen leed en begon operaties achter de linies De cavaleristen van Budionny waren berucht door hun meedogenloosheid en wreedheid, het doden van krijgsgevangenen, het verwoesten van ziekenhuizen en het platbranden van steden en dorpen.
Wat er in het zuiden gebeurde, was niets vergeleken met wat de bolsjewieken in het noorden aan het voorbereiden waren. Op 2 juli schreef de commandant van het front, Mikhail Tuchaczewski, de beroemde woorden: "Over het Poolse witte lijk leidt de weg naar wereldwijde revolutie. Met onze bajonetten brengen we geluk en vrede aan de werkende massa. Op naar Vilnius, Minsk, Warschau. Mars!". Twee dagen later begon een grote bolsjewistische aanval vanuit Wit-Rusland. Tuchaczewski had een enorm leger - bijna 600.000 soldaten, waaronder minstens 140 duizend troepen in de fronteenheden. Deze troepenmacht versloeg de vele malen zwakkere Poolse troepen, en drong ze richting het westen. De voortdurende nederlagen en terugtrekkingen hadden een demoraliserend effect op de Poolse soldaten en zelfs de officieren. In de eerste dagen van juli trokken de Polen zich ongeveer 250-350 km naar het westen terug. In het zuiden kwamen de bolsjewieken tot aan Lwów. Op 10 augustus gaf Tuchaczewski het bevel om Warschau te veroveren.
Mobilisatie ter verdediging van de onafhankelijkheid
Tegenover de bolsjewistische dreiging stond de hele samenleving op om te vechten. Als gevolg van de oproep om te vechten hebben meer dan 100.000 vrijwilligers zich aangemeld bij de gelederen van het leger. In Warschau vormden minderjarige studenten maar liefst 67% van de vrijwilligers. Er waren zelfs aanmeldingen van veteranen van de Januari-opstand (1863)! De diensten in de gevechtseenheden werd uitgevoerd door kapelanen, vrouwen namen dienst in het Vrijwilligersvrouwenlegioen.
Er werd geld ingezameld voor soldaten en 85.000 voedselpakketten werden naar het front gestuurd. Op 24 juli werd een coalitieregering van nationale defensie gevormd. Het werd geleid door een boer uit Wierzchosławice Wincenty Witos, en de socialistische Ignacy Daszyński werd vice-premier. De boodschap was duidelijk: Poolse boeren en arbeiders verdedigen het land en zijn onafhankelijkheid.
Posters 1920. Te wapen!
Het Wonder aan de Wisła – de Slag bij Warschau
De bolsjewistische overwinning leek een kwestie van dagen. In Bialystok wachtte het Poolse Voorlopige Revolutionaire Comité, samengesteld uit Poolse communisten die vanuit Moskou waren gestuurd, op de verovering van Warschau als de "Poolse Rode Regering". De leiding van het 16e leger bereidde affiches voor die inwoners van Warschau met de doodstraf dreigden voor aanvallen op Sovjetautoriteiten. Een ceremonie was al gepland waarinTuchaczewski op het centrale Kasteelplein (Plac Zamkowy) een herinneringssabel gepresenteerd zou worden voor het veroveren van Warschau.
Europa geloofde niet in het overleven van Polen. De Tsjechische pers publiceerde tekeningen van Poolse adel die de bolsjewieken ontvluchtte. Affiches met soldaten van het Rode Leger die Germania van boeien bevrijdden, verschenen in Duitsland. Lord Edgar d’Albernon, lid van de Inter-Allied Missie in Polen, schreef: Niets leek zo zeker te zijn als het feit dat het Sovjetleger Warschau zou veroveren. Een grote hulp, niet materieel, maar spiritueel, was de houding van de kerk.. Apostolisch Nuntius Achille Ratti, later paus Pius XI, liet de hoofdstad niet in de steek en gaf een voorbeeld van vastberadenheid en vertrouwen voor de Poolse troepen.
Op 10 augustus deelde de Britse premier Lloyd George de Poolse regering mee dat de regering van zijne majesteit de aanneming van Sovjet-voorwaarden voor overgave aanbeveelde, en dat de afwijzing door Warschau een reden zou zijn om Groot-Brittannië te ontheffen van alle verplichtingen om te helpen.
Frankrijk koos voor een andere houding: Millerand, de Franse premier, was er fel op tegen Polen af te schrijven. Hij stuurde een ondubbelzinnige instructie naar de MP in Warschau: de Britse regering adviseert Polen om de Sovjetvoorwaarden te accepteren, wij niet, omdat deze voorwaarden in wezen de opgave van Polen aan de bolsjewieken betekenen. Dit werd onder meer bevestigd door honderden officieren naar Warschau te sturen als adviseurs. Onder hen was bijvoorbeeld Charles de Gaulle, die zelfs het Zilveren Kruis van de Virtuti Militari-orde kreeg voor zijn houding op het slagveld.
Alexandre Millerand, David LLoyd George en Charles de Gaulle
Op 11 augustus 1920 begon de bolsjewistische aanval op Warschau. Poolse divisies verdedigden wanhopig de aangewezen secties, hoewel ze onder druk van de vijand werden teruggeduwd en terrein moesten heroveren in tegenaanvallen. Het kwam voor dat slecht opgeleide vrijwilligers in paniek raakten en in de war raakten. Twee Russische divisies stoten op richting Radzymin, braken de verdediging en veroverden de stad. Een dramatische strijd om de hoofdstad begon.
Op 12 augustus arriveerde een groot transport van wapens en munitie uit Boedapest (80 wagons) naar Polen - zonder dit zou er niets zijn om op de bolsjewieken te schieten. Het was het enige transport met wapens dat Polen bereikte tijdens deze cruciale dagen. De Tsjechoslowaakse regering weigerde officieel een dergelijke doorvoer uit Hongarije. Dezelfde positie werd ingenomen door Duitsland, de vrije stad Gdańsk en Oostenrijk. Hulp uit Frankrijk werd afgesneden. Een zeer moeilijke weg werd gevolgd van Hongarije door Roemenië, die een vreselijk spoorwegnetwerk had. De wapens en munitie kwamen echter op tijd aan - vóór de grote strijd met de bolsjewieken. De Hongaren besloten hun laatste reserves over te dragen aan Polen, vechtend tegen de rode pest - zij kenden zelf de korte, maar vernietigende communistische heerschappij, dus ze wisten met hoeveel gevaar we te maken hadden. De Hongaren brachten hen op eigen kosten en voor eigen rekening naar Polen.
Het heroïsche verzet van soldaten en vrijwilligers aan de rand van Warschau was niet tevergeefs. Ten eerste slaagde het erin te voorkomen dat de bolsjewieken de hoofdstad binnendrongen, en ten tweede gaf het Piłsudski de tijd om een tegenaanval voor te bereiden. Het Poolse tegenoffensief, persoonlijk geleid door maarschalk Piłsudski, begon op 16 augustus in noordoostelijke richting, tegen de flanken van de bolsjewistische eenheden die Warschau aanvielen. De snelheid van het offensief was enorm. Infanterie met volle bepakking legde 40-50 kilometer per dag af in de hitte. Dit was een tempo vergelijkbaar met dat van gemotoriseerde troepen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Veel soldaten vielen flauw van uitputting; ze werden op treinwagons gezet en toen ze rustten keerden ze terug binnen de gelederen.
Geschrokken begonnen de bolsjewieken zich terug te trekken naar het oosten. Duizenden krijgsgevangenen, geweren en kanonnen kwamen in Poolse handen. De situatie aan het front is radicaal veranderd. Nu waren het de bolsjewieken die zich terugtrokken en hun best deden om de huid te redden. "Ja, het is een overwinning, een volledige overwinning, een triomfantelijke overwinning. Van de Russische legers die Warschau bedreigden, zal er niet veel terugkeren. Ondanks de snelheid waarmee ze ontsnapten, achtervolgden de Polen hen en vielen ze van achteren aan" - schreven een getuige van gebeurtenissen, een jonge Franse officier, Charles de Gaulle . Het werd duidelijk dat Warschau was gered en dat de bolsjewieken Polen niet zouden kunnen bezetten.
Succes van de radio
Aan de vooravond van het Poolse tegenoffensief, op 15 augustus, veroverden de Polen een Russisch radiostation, dat diende om te communiceren met het commando in Minsk. Om te voorkomen dat het 4e Sovjetleger (het gevaarlijkste leger voor Warschau) orders ontvangt van de frontcommandant Mikhail Tuchaczewski – werd een krachtige zender in bedrijf gesteld in de Citadel van Warschau en deze signalen werden uitgezonden op dezelfde golflengte als waarop de Sovjetradiostations actief waren. De nabije en sterke zender heeft de zwakke en verre zender uit Minsk volledig overstemd. Poolse militaire radiotelegrafisten, die in drie ploegen werkten, stuurden gedurende twee dagen fragmenten uit de Bijbel de ether in, waardoor de verbinding tussen het commando en het Sovjetleger werd verbroken, hetgeen bijzonder veel chaos veroorzaakte in de gelederen van de vijand.
De strijd in Warschau was een keerpunt in de oorlog. Ze stopte en vervolgens brak het offensief van het Rode Leger en dwong haar zich terug te trekken. In september 1920 vond de tweede grote slag van deze oorlog plaats - de strijd om de Niemen, die het voordeel voor de Poolse zijde bezegelde. Het Rode Leger was desorganiseerd en bevangen door chaos. De bolsjewieken zagen geen kans meer op een overwinning en aanvaardden gretig het voorstel voor een wapenstilstand. De nieuwe Poolse onafhankelijkheid was verdedigd.
----------------------
Het verlies van Warschau zou hebben betekend dat Polen getransformeerd zou worden in een Sovjetrepubliek, de elite van de natie zou worden gedood, een buitenlands waardensysteem zou moeten worden opgelegd, en jaren van meedogenloze repressie. Als Polen was gevallen dan hadden de bolsjewieken een hand kunnen uitsteken voor de verlopen Duitse revolutie, de orde van Versailles breken en de geschiedenis van Europa op een andere koers hebben gebracht. Op 20 september 1920 verklaarde Lenin dat Pilsudski en zijn Polen een gigantische, ongelooflijke nederlaag van de wereldrevolutie veroorzaakten. Vanwege de verstrekkende gevolgen vergeleken de Fransen de slag om de Vistula met de slag om de Marne, die in 1914 Frankrijk redde, en Lord d'Albernon noemde het de achttiende meest beslissende strijd in de wereldgeschiedenis.
De verpletterende overwinning op het Rode Leger wordt vaak het Wonder aan de Weichsel (Vistula) genoemd. Deze term, in 1920 gebruikt door Stanisław Stroński om de hopeloze positie van het land te illustreren, nadat de overwinning de betekenis had gekregen die de auteur niet had verwacht. Er is geen overwinning in de geschiedenis van Polen waarin, naast de soldaat en een perfect operationeel plan, zo'n groot deel van de samenleving zo'n aandeel heft gehad. Gen. Weygand verklaarde dat de heroïsche Poolse natie zichzelf heft gered. De herinnering aan het Wonder aan de Weichsel heft diepe indruk achtergelaten op ons begrip van de geschiedenis van Polen en zijn plaats in Europa, het heeft de samenleving versterkt in de jaren van rampspoed en bezetting.
De reconstructive van de Slag bij Warschau– 15 augustus, Ossów
In Ossów wordt momenteel het Museum van de Slag om Warschau gebouwd, dat in augustus 2020 wordt geopend, op de honderdste verjaardag van de slag. Een monument ter herdenking van de overwinning van de Polen zal worden opgericht in Warschau.
