Foto's: pomorskie.travel

Mennonieten in Polen
De bijzondere geschiedenis van de Nederlandse Mennonieten, die in de 16e eeuw in Polen hun tweede vaderland vonden en hier vier eeuwen lang woonden, verdient het om herontdekt te worden. Temeer omdat de onverschrokken Nederlandse kolonisten veel sporen hebben achtergelaten, die het bezoeken waard zijn, en een onuitwisbare stempel hebben gedrukt op het Poolse landschap. Sporen van de aanwezigheid van Mennonieten zijn vooral te vinden in de Wisła delta (Pommeren), Mazovië en Groot-Polen.

Wie waren de Mennonieten?
In de door Menno Simons verkondigde leer speelde het pacifisme een zeer belangrijke rol, en daarmee het verbod op deelname aan oorlogen. Om verleidingen te vermijden, konden de Mennonieten ook geen ambt bekleden. Een van de uitgangspunten van het Mennonietengeloof was het verwerpen van de kinderdoop en deze te vervangen door de doop van een volwassene. De mennonieten verwierpen de instelling van het priesterschap, ze organiseerden zich in gemeenschappen (congregaties) en hielden zich strikt aan de evangelische regels.
De toenemende vervolging van Mennonieten in de Nederlanden na 1555 leidde tot hun emigratie naar andere Europese landen. Polen behoorde destijds tot de meer tolerante landen in Europa en verwelkomde kolonisten uit Nederland met open armen, waarbij hun volledige godsdienstvrijheid werd gegarandeerd.
Een van de redenen voor de acceptatie van de Mennonietennederzetting in Polen waren ook economische redenen. In de 16e eeuw waren de prijzen en de vraag naar Pools graan aanzienlijk gestegen. Om de winst te verhogen was het de bedoeling de landbouwproductie te intensiveren. Het was ook noodzakelijk om water technische werken uit te voeren in verband met de regulering van de loop van de rivier de Wisla als gevolg van frequente overstromingen. Immigranten uit Nederland, die ervaring hadden om zich te redden op waterrijke gebieden, waren bij uitstek geschikt voor de ontwikkeling van de Wisła-delta.

Mennonieten in Żuławy (Wisła-delta)
De vestigingsvoorwaarden waren gunstig voor de Mennonieten. De intensieve economie en de ijver van de kolonisten leidden tot een veelvoudige toename van hun inkomen! Ze waren heel eerlijk en zuinig. Er werd gezegd dat het mogelijk was om een tas aan een boom in Żuławy te laten staan en deze na een week niet aangeroerd te vinden. Ze werden de Olęders genoemd, naar het woord Olęder, hetgeen Nederlander betekende in het Pools.
Intensieve drainage van de bewoonde gebieden en economische ontwikkeling van het gebied vonden plaats. De Mennonieten waren zeer hardwerkend en toonden grote kennis en vakmanschap in het droogleggen van de moerassen. De intensieve economie van de kolonisten heeft het huidige landschap van de Wisła-delta met grachten, wallen en polders gevormd, waarop karakteristieke boerderijen, nederzettingen en windmolens zijn gebouwd. Aan het einde van de 18e eeuw was het grootste deel van het land in Żuławy in hun handen. De door de Mennonieten gebouwde afwateringssystemen zijn tot op heden bewaard gebleven.

Erkende gidsen vertellen je in deze film een spannend verhaal over dagelijks leven van de Nederlandse Mennonieten in Żuławy en laten vele bezienswaardigheden ter plekke zien (Engelse ondertiteling). 

De Mennonieten waardeerden een goede keuken, ze hielden van vet vlees, kaas, kwark en zoete koeken. Zij hielden zich voornamelijk bezig met de teelt van granen en houden van melkvee, maar ook paarden. Gemiddeld beschikte één boerderij over 5-15 koeien, waarvan de melk gebruikt werd voor de productie van traditionele Nederlandse kazen, zoals Goudse kaas, boter en cottage kaas, die werden verkocht op de markt in Gdańsk en omgeving. In hun traditionele beroep, rivierregulering, dijkverspreiding, onderhoud van sloten en vijvers, hebben ze ook populieren en wilgen geplant, die onlosmakelijk verbonden zijn met het landschap van Nederlandse dorpen. Ze plantten vlechtwerk waarvan manden werden geweven die op de beurs werden verkocht. De fruitteelt werd ontwikkeld, met name die van appel-, pruimen- en perenbomen. Mennonitische huisvrouwen stonden bekend om de productie van pruimenjam.

Er waren twee episodes in de geschiedenis van de Mennonietennederzetting in Żuławy, die hen gedwongen deden verhuizen. De eerste keer was toen de Pruisische koning, onder wiens bewind zij in de 18e eeuw kwamen, besloot hen op te roepen voor het leger. In die tijd emigreerden veel mennonitische families naar... tsaristisch Rusland. Tsarina Catherine bood hen gunstige vestigingsvoorwaarden aan. Tenminste aanvankelijk.
Uiteindelijk maakte de Tweede Wereldoorlog een einde aan bijna vier eeuwen aanwezigheid van mennonieten in Żuławy en Polen. Omdat veel Duitse kolonisten in Żuławy woonden en de Mennonieten een Plautdietsche taal gebruikten die vergelijkbaar is met het Duits, werden ze ingeschreven op de Duitse Volksliste en waren ze, in tegenstelling tot hun Poolse buren, niet onderworpen aan repressie. Dit had echter gevolgen voor hen na het einde van de oorlog in 1945. De Mennonieten deelden toen het lot van de ontheemde Duitsers.

Mennonieten route – wandel- en fietsroute
Lengte tracé: 172 km
Markering: zwarte route
Een van de meest interessante culturele routes in de provincies Pommeren en Warmië-Mazurië.

Onderweg komt u in bijna elk dorp een boogvormig huis, een gotische kerk, houten huisjes of een antiek waterbouwkundig apparaat tegen, en op sommige plaatsen zelfs een windmolen. De tijd is hier al lang geleden gestopt. Voeg daarbij een ongewoon landschap, ruimte tot aan de horizon, rijen wilgen die langs de talrijke afwateringskanalen te vinden zijn en de tocht over de Mennonietenroute zal onvergetelijk zijn!
Het vlakke terrein is goed voor het afleggen van lange afstanden, maar de wind kan een vijand worden in het open gebied van Żuławy. Vanwege de lengte van de route moet de route in twee of zelfs drie etappes worden verdeeld. De gemakkelijkste manier om te overnachten is op de Wisła schoorwal waar veel agrotoeristische boerderijen te vinden zijn en in Malbork. Een speciale aanbieding voor gasten is ook te vinden in Nowy Staw. Er zijn verschillende mooie agrotoeristische boerderijen op de route.
Vanwege de heersende westenwind in het gebied van Pommeren is het beter om het in de richting van Gdańsk naar Elbląg te lopen of rijden. Onderweg kan de reis worden onderbroken in Tczew of Malbork (goede treinverbindingen met Gdańsk).

Zie artikel over Small Dutchman. A 300-year tradition of Żuławy’s arcaded house.

Het eerste deel van de route, van Gdańsk naar de Kiezmark brug, kent een lengte van ongeveer 35 km. De route mag "Naar de Mennonieten" genoemd worden omdat er in Żuławy Gdańskie maar weinig sporen van deze gemeenschap te vinden zijn.

Het tweede deel, het langste deel, want bijna honderd kilometer lang, slalomt door de hele Żuławy Wielkie (Malbork) en is cultureel gezien het meest interessant. Het is onmogelijk om de hoofdstad van Żuławy - Nowy Dwór Gdański - niet te bezoeken, waar in het Żuławy Historisch Park talrijke mennonitische voorwerpen zijn verzameld. Er worden daar interessante tentoonstellingen georganiseerd. De verdere route loopt door het gebied van Malbork, waar talrijke mennonitische begraafplaatsen bewaard zijn gebleven.

Het laatste deel, met een lengte van ongeveer 35 km, loopt door het minst bekende Żuławy Elbląskie, dat ook het laagste deel van deze laag gelegen regio is. In dit gedeelte kunt u onder andere mennonietenkerken in Rozgart en het meer, mennonietenbegraafplaatsen in Markusy en de Elbląg-paden en het Drużno-meer - een watervogelparadijs dat uniek is in Polen - bewonderen. Het tracé eindigt in Elbląg.
Het grootste deel van de route loopt over asfaltwegen.

Zie ook informatie over mennonieten op de pomorskie.travel